⚡ નવી દિલ્હી, કેન્દ્ર સરકારે એક ઐતિહાસિક અને મહત્ત્વપૂર્ણ નિર્ણય લેતા SHANTI (Sustainable Harnessing and Advancement of Nuclear Energy for Transforming India) બિલને મંજૂરી આપી દીધી છે. આ નિર્ણય ભારતના પરમાણુ ઊર્જા ક્ષેત્રમાં 63 વર્ષ જૂના સરકારી એકાધિકારને તોડીને ખાનગી કંપનીઓ માટે પ્રવેશના દ્વાર ખોલશે. આ બિલને 1962ના પરમાણુ ઊર્જા કાયદા પછીનો સૌથી મોટો સુધારો માનવામાં આવે છે.
🎯 2047ના લક્ષ્ય તરફ મોટું પગલું
આ પગલું દેશના આબોહવા લક્ષ્યોને પૂર્ણ કરવા અને 2047 સુધીમાં 100 ગીગાવોટ (GW) પરમાણુ ઊર્જા ક્ષમતા હાંસલ કરવા માટે અનિવાર્ય છે. હાલમાં દેશની કુલ વીજળીમાં પરમાણુ ઊર્જાનો હિસ્સો માત્ર 3% (8 GW) જેટલો જ છે. આ લક્ષ્ય હાંસલ કરવા માટે ₹15-19 લાખ કરોડ (214 અબજ ડોલર)ની જંગી મૂડીની જરૂર પડશે, જે એકલા સરકારી એજન્સીઓ માટે સંભાળવી અશક્ય છે.
🤝 PPP મોડેલ પર ભાર:
ખાનગી અને સરકારી ભાગીદારી નવા કાયદા હેઠળ, પરમાણુ ઊર્જા ઉત્પાદનમાં ખાનગી કંપનીઓને ભાગીદારી મળશે, પરંતુ સરકારી એજન્સીઓ સુરક્ષા અને સંચાલનનું નિયંત્રણ સંભાળશે. ભૂમિકા જવાબદાર સંસ્થા વિગત મુખ્ય નિયંત્રણ (સુરક્ષા/સંચાલન) NPCIL અથવા DAE (સરકારી એજન્સીઓ) રિએક્ટરની ડિઝાઇન, નિર્માણ, સંચાલન અને સંવેદનશીલ સામગ્રી (યુરેનિયમ)નું નિયંત્રણ. રોકાણ અને માલિકી ખાનગી કંપનીઓ મૂડી, જમીન, પાણી, ટેકનોલોજી લાવશે અને ઉત્પાદિત વીજળીના માલિક બનશે. આ બિલ 1962ના Atomic Energy Act અને 2010ના Civil Liability for Nuclear Damage Actમાં સંશોધન કરીને ખાનગી પ્રવેશનો માર્ગ ખોલશે. હવે Companies Act, 2013 હેઠળ રજિસ્ટર્ડ કોઈપણ ફર્મને લાઇસન્સ મળી શકશે.
🔬 SMRs પર ફોકસ અને બજેટની જાહેરાત આ બિલ ફેક્ટરીમાં બનતા સસ્તા, સુરક્ષિત અને ઝડપી સ્મોલ મોડ્યુલર રિએક્ટર (SMR)ના નિર્માણને પ્રોત્સાહન આપશે.
- નાણાં મંત્રી નિર્મલા સીતારમણે ફેબ્રુઆરીના બજેટ ભાષણમાં જ આ યોજનાની જાહેરાત કરી હતી.
- ‘ન્યુક્લિયર એનર્જી મિશન’ હેઠળ SMRs પર સંશોધન અને વિકાસ (R&D) માટે રૂ. 20,000 કરોડની ફાળવણી કરવામાં આવી છે.
- સરકારની 2033 સુધીમાં 5 સ્વદેશી SMRs શરૂ કરવાની યોજના છે.
🚧 પડકારો અને લાયબિલિટી કાયદો
ખાનગી પ્રવેશથી ક્ષેત્રમાં નવીનતા વધશે, પરંતુ સૌથી મોટો પડકાર લાયબિલિટી (જવાબદારી) કાયદાનો છે.
- CLND Act, 2010: હાલનો કાયદો ઉપકરણોના સપ્લાયરો પર ભારે જવાબદારી નાખે છે.
- આવશ્યક સુધારો: SHANTI બિલમાં થનારા સુધારાથી આ જોગવાઈ હળવી થઈ શકે છે, જે અમેરિકન GE-Hitachi SMRs જેવી વિદેશી ટેકનોલોજીને ભારતમાં આકર્ષવા માટે જરૂરી છે.
- વિવાદોના ઝડપી નિરાકરણ માટે એક નવું ન્યુક્લિયર ટ્રિબ્યુનલ પણ મંજૂર કરવામાં આવ્યું છે.
👉 ઉદ્યોગ જગતનું માનવું છે કે લાયબિલિટીના નિયમો પૂરતા સ્પષ્ટ અને હળવા નહીં થાય તો વૈશ્વિક ખેલાડીઓ ભારતીય બજારમાં રોકાણ કરવામાં ખચકાશે. જોકે, આ પગલું ભારતને શક્તિશાળી અને સ્વચ્છ ઊર્જા તરફ લઈ જવાની દિશામાં એક નિર્ણાયક મોડ સાબિત થશે.
